Hoe men begin 20e eeuw thuis naar bewegende beelden keek
Thuisbioscoop is tegenwoordig een alledaagse praktijk. Dagelijks consumeren we films, televisieseries en video’s op sociale media. In tijden van YouTube en Netflix is het thuis bekijken van bewegende beelden populairder en toegankelijker dan ooit.
Sinds de uitvinding van de cinema aan het einde van de 19e eeuw zijn er meerdere technologieën voor de thuisbioscoop verschenen: van het vertonen van huur- en koopfilms met analoge filmprojectoren en het bekijken van huurvideo's op het televisiescherm tot aan dvd’s, Blu-Rays en videostreamingplatforms.
In deze blogpost kijken we naar één van de eerste technologieën voor de thuisbioscoop die eind 19e eeuw verscheen: de Kinora.
Het Kinora-systeem
Hoewel de Kinora tegenwoordig bijna vergeten is, was het begin 20e eeuw een relatief populaire technologie voor in huis. Volgens de Britse filmhistoricus Barry Anthony, die de geschiedenis van het Kinora-systeem reconstrueerde in zijn boek The Kinora: Motion Pictures for the Home, 1896-1914, werd de Kinora zelfs beschouwd als ‘het meest succesvolle van de ‘home movie’-systemen die in Groot-Brittannië werden geïntroduceerd vóór 1912'.
Het Kinora-systeem werd in 1896 uitgevonden door Auguste en Louis Lumière, een jaar nadat ze hun Cinématograaf op de markt brachten. In plaats van bewegende beelden te projecteren op een scherm, zoals de Cinématograaf en latere thuisbioscoopsystemen, werd de Kinora ontworpen als een individuele kijkmachine, vergelijkbaar met de Mutoscoop.
De Kinora maakt gebruik van een flipbook-mechanisme om honderden papieren foto’s te animeren die zijn bevestigd aan een spoel. Door de spoel op de Kinora-kijker te plaatsen en vervolgens aan de zwengel te draaien, worden de foto’s één voor één in beweging gebracht en zichtbaar in de lens van de kijker.
Kinora-kijker
Kinora-kijkers varieerden van eenvoudige houten, met de hand aangedreven versies tot luxe modellen die door een uurwerk werden aangedreven en meerdere vensters hadden. De Kinora-kijker die hier wordt afgebeeld, is een basismodel en bevat een houten plaat met een lenskap in de vorm van een stereoscoop, waarin twee vergrootglazen zijn geplaatst.
Een onderdeel van het mechanisme van de kijker is een kleine metalen stop. Deze stop heeft als functie om elke van de licht gebogen foto’s kort achter elkaar te pauzeren tijdens het draaien, waardoor ze plat worden getrokken op het moment dat ze zichtbaar zijn in de lens. Hierdoor ontstaat een illusie van beweging bij het bekijken van de serie foto's in de kijker. Afhankelijk van de rotatiesnelheid bevat een Kinora-spoel ongeveer 30-40 seconden aan bewegende beelden.
Kinora-spoelen
Een typische Kinora-spoel bevat 640 licht gebogen foto’s, die aan een koperen kern zijn bevestigd. De foto’s zijn afgedrukt op bromide papier en hebben elk een formaat van 24mm x 19mm. In de koperen kern van de spoel bevindt zich een klein gaatje waarmee de spoel aan de Kinora-kijker kan worden bevestigd.
Aan het begin van de 20e eeuw werden honderden Kinora-spoelen en verschillende Kinora-kijkers vervaardigd, vooral in Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. De meeste Kinora-spoelen waren reproducties van bioscoopfilms die men kon kopen of huren om thuis te bekijken.
Kinora-camera
Rond 1908 werd ook een Kinora-camera geïntroduceerd, waarmee families hun eigen Kinora-films konden maken.
Met de camera kon je films opnemen van 25,4mm (1 inch) breed op ongeperforeerd celluloid of lichtgevoelig papier. Na de opname werd de film ontwikkeld en omgezet in een Kinora-spoel door de Kinora Company in Londen, waarna families hun eigen 'geanimeerde portretten' thuis konden bekijken.
Kinora-replica 3D model
Als onderdeel van het project Doing Experimental Media Archaeology (DEMA) van het Luxemburgse Centrum van Hedendaagse en Digitale Geschiedenis (C2DH) werd in samenwerking met het Engineering-departement van de Universiteit van Luxemburg een Kinora 3D-model en replica gemaakt. Het doel van het Kinora-replica project was om beter te begrijpen hoe de Kinora werkte en hoe deze werd gebruikt als thuisbioscooptechnologie.
Het maken van een 3D-replica bood de mogelijkheid om experimenten te doen die niet mogelijk zouden zijn met het originele object. Bijvoorbeeld door een flexibele lenskap op de replica kijker te maken, kon de optimale sterkte en de onderlinge afstand tussen de twee lenzen worden getest. Verder hebben we de optimale afstand tussen de lens en het beeld getest, evenals de optimale relatie tussen de opnamesnelheid van de beelden en de rotatiesnelheid van de Kinora-kijker.
Naast een replica Kinora-kijker is er ook een replica Kinora-spoel gemaakt. Hiervoor gebruikten we een fragment uit een gedigitaliseerde 16mm film, dat is omgezet naar 640 opeenvolgende frames.
Met behulp van een lasersnijmachine in het Engineering 3D Lab zijn de afbeeldingen op dezelfde afmetingen als de foto’s van een originele Kinora-spoel gesneden. Vervolgens zijn de afbeeldingen bevestigd en gelijmd op een 3D-geprinte kern, waarna ze door middel van een elastiekje werden gebogen om het gewenste kijkeffect in de Kinora te bereiken.
Deze blogpost maakt deel uit van een serie artikelen van Europeana CRAFTED, een Europeana Generic Services-project gericht op het ondersteunen van de overdracht van Europese ambachten naar toekomstige generaties door het verzamelen, verrijken en promoten van materieel erfgoed en het behouden van immateriële vaardigheden en kennis. Bezoek deze pagina op Europeana Pro voor meer informatie over Europeana CRAFTED.
De tekst van deze blog is gebaseerd op het artikel Replicating the Kinora: 3D modelling and printing as heuristics in digital media history van Tim van der Heijden en Claude Wolf, gepubliceerd in het Journal of Digital History in 2022. Het Kinora Replica 3D Model is geproduceerd in het kader van het onderzoeksproject Doing Experimental Media Archaeology (DEMA) van het Luxemburgse Centrum van Hedendaagse en Digitale Geschiedenis (C2DH) in samenwerking met het Engineering-departement van de Universiteit van Luxemburg. De CRAFTED-DEMA dataset met hoogwaardige foto's, video's, geluidsopnames, 360 graden foto’s en 3D-objecten van de Kinora en diverse andere analoge media-objecten, is beschikbaar op Europeana.eu.