Wystawa
Ciemność i walka z nią ogrywają kluczową rolę w wielu europejskich tradycjach i obyczajach. Noc i pory roku, w których dni były krótkie i ciemne, były postrzegane jako pełne zagrożeń, w związku z czym tradycje związane ze światłem, pokojem i radością pomagały ludziom przetrwać ten trudny czas.
Chanuka
Święto Chanuka, czyli żydowskie Święto Świateł, rozpoczyna się 25 dnia miesiąca kislew według kalendarza hebrajskiego, przypadającego między listopadem a grudniem. Chanuka upamiętnia ponowne poświęcenie świątyni w Jerozolimie w 164 r. p.n.e., po odbiciu jej przez Machabeuszy z rąk syryjsko-greckiej dynastii Saleucydów. W Talmudzie najważniejszej księdze kultury żydowskiej, można znaleźć opis znalezienia w świątyni przez machabejskich powstańców ostatniego pojemnika zawierającego koszerny olej w ilości wystarczającej do zapalenia świecznika na jeden dzień.
Jednak świecznik płonął w cudowny sposób przez osiem dni i nocy.
Podczas święta Chanuka bliscy i przyjaciele spotykają się w domach, codziennie zapalając jedną świecę, aż zapłonie wszystkie osiem świec na menorze. Menorę ustawia się w oknie lub w centralnym punkcie domu.
Aby upamiętnić rolę oleju w cudzie w Świątyni, na stół podaje się dania smażone na oleju, jak na przykład latkes (placki ziemniaczane) lub sufganiot (pączki).
Dzień św. Łucji
Rozświetlanie ciemności jest głównym motywem obchodów dnia św. Łucji.
Korzenie tej tradycji sięgają historii katolickiej męczennicy, Łucji z Syrakuz, która zginęła 13 grudnia 304 r. n.e., torturowana przez Rzymian usiłujących skłonić ją, żeby wyparła się swojej wiary.
Według legendy Łucja przynosiła żywność chrześcijanom ukrywającym się przed prześladowaniami. Aby mieć wolne ręce i unieść możliwie jak najwięcej jedzenia, nosiła na głowie wieniec z zapalonymi świecami. Ta tradycja została przejęta jako skandynawski obyczaj obchodów dnia Łucji (Luciadagen).
Według kalendarza 13 grudnia przypadała również najdłuższa zimowa noc, według wierzeń pełna niebezpieczeństw i nadnaturalnych istot. Dzień św. Łucji zaczęto obchodzić w XIX w.; tradycja jest kontynuowana po dziś dzień. Dziewczęta (i coraz częściej chłopcy) ubierają się w ten dzień w białe szaty przepasane czerwoną szarfą, na głowy zakładają wieniec z (elektrycznymi) świecami, a następnie w rozśpiewanej procesji roznoszą po domach bułeczki z szafranem.
We Włoszech dzień św. Łucji obchodzi się, kładąc nacisk na inne elementy tej tradycji. Na Sycylii odbywają się procesje z relikwiami św. Łucji, zaś w północno-wschodnich Włoszech dzieci dostają upominki — lub bryłki węgla, jeśli były niegrzeczne.
Krampus
Światło nie może istnieć bez cienia — zgodnie z tą zasadą wiele postaci, zwyczajów i tradycji ma niejasną naturę. Wiele z nich ma w założeniu przynosić ludziom radość, często jednak wiążą się z elementami strachu lub smutku.
Przykładem takiej postaci jest Krampus, demoniczna postać wywodząca się z alpejskiego folkloru z czasów przedchrześcijańskich. W ramach tej tradycji ludzie przywdziewali futra i przerażające maski oraz chwytali za dzwonki, rózgi i rogi, aby przegonić złe duchy.
W XVII w. alpejskie tradycje dotyczące postaci Krampusa i Świętego Mikołaja zlały się w jedno: obie postaci chodziły po wsiach i były zapraszane do domów. Święty Mikołaj odpytuje dzieci o ich zachowanie: te, które były grzeczne, dostają od niego prezenty, zaś niegrzeczne dzieci czeka kara wymierzana przez Krampusa.
W paradzie przez wieś pojawia się tylko jeden Święty Mikołaj, lecz Krampusów może być więcej: np. w powiecie St Johann im Pongau w Austrii zdarzają się parady z udziałem ponad 1000 Krampusów.
Ten motyw straszenia ludzi, szczególnie dzieci, i sprawdzania, czy ich zachowanie jest zgodne ze społecznymi normami, jest dość rozpowszechniony w europejskich kulturach — żeby wspomnieć choćby postaci takie jak Bogeyman, Croque-mitaine or Knecht Ruprecht.
Koniec świąt Bożego Narodzenia
Przynoszenie światła do ludzi i ich domów odgrywa pewną rolą w zwyczajach związanych ze świętem Trzech Króli (Objawienia Pańskiego), mającym duże znaczenie w wielu regionach Europy i oznaczającym dla wielu Europejczyków koniec świąt Bożego Narodzenia. W Niemczech, Belgii i niektórych regionach Holandii dzieci chodzą w ten dzień z latarniami od domu do domu i śpiewają — kolejny zwyczaj z przeszłości, symbolizujący odganianie złych duchów.
W Finlandii, w ciemne zimowe dni w okresie Bożego Narodzenia, grupy ludzi, często składające się tylko z mężczyzn, wędrują przez wsie i miejscowości. W dzień św. Knuta (Nuutinpäivä), obchodzony 13 stycznia, będącego 20. i ostatnim dniem okresu Bożego Narodzenia, przebrani w przerażające kostiumy ludzie chodzą od domu do domu, prosząc o resztki jedzenia i piwa pozostałe po świętach.
Ta tradycja symbolizuje zakończenie okresu świątecznego i powrót do codziennego życia: „Dobry Tomasz przynosi nam święta, zły Knut je zabiera”.
Ci, którzy nie mogą wykupić się resztkami jedzenia i piwem, padają ofiarą psikusów i prześmiewczych piosenek.
Dla niektórych to dzień podarunków i prezentów. Wiedźma Befana, objawiająca się 6 stycznia, jest dla włoskich dzieci postacią pozytywną.
Według legendy Befana odmówiła towarzyszenia Trzem królom w ich podróży do dzieciątka Jezus. Kiedy pożałowała swojej decyzji, postanowiła przynieść dziecku dary, ale nie udało jej się znaleźć drogi. Od tego czasu Befana zostawia dzieciom prezenty.
Wieczorem przed świętem Trzech Króli dzieci we Włoszech zostawiają buty lub skarpety, aby Befana napełniła je prezentami. Niegrzeczne dzieci muszą się zadowolić bryłkami węgla.